ចិត្តវគ្គវណ្ណនា

៣. ចិត្តវគ្គ

៣៣.                ផន្ទនំ ចបលំ ចិត្តំ,                 ទូរក្ខំ ទុន្និវារយំ;

ឧជុំ ករោតិ មេធាវី, ឧសុការោវ តេជនំ។

អ្នកប្រាជ្ញ តែងធ្វើចិត្តដែលញាប់ញ័រ ឃ្លេងឃ្លោង រក្សាបានដោយកម្រ ហាមឃាត់​បាន​ដោយលំបាក ឲ្យជាចិត្តត្រង់បានដូចអ្នកធ្វើព្រួញ ពត់ព្រួញឲ្យត្រង់។

៣៤.                វារិជោវ ថលេ ខិត្តោ,             ឱកមោកតឧព្ភតោ;

បរិផន្ទតិទំ ចិត្តំ,                      មារធេយ្យំ បហាតវេ។

ចិត្តនេះដែលបុគ្គលលើកឡើងចាកអាល័យគឺកាមគុណ៥បោះទៅក្នុងវិបស្សនាកម្មដ្ឋាន ដើម្បីលះបង់នូវវដ្ដៈជាទីនៅនៃមារ រមែងញាប់ញ័រ ដូចត្រីដែល​​គេលើក​ឡើង​ចាកទីនៅគឺទឹក បោះទីលើគោក ដូច្នោះឯង។

៣៥.                ទុន្និគ្គហស្ស លហុនោ,        យត្ថកាមនិបាតិនោ;

ចិត្តស្ស ទមថោ សាធុ,         ចិត្តំ ទន្តំ សុខាវហំ។

ការទូន្មានចិត្ត ដែលសង្កត់សង្កិនបានដោយលំបាក ជាធម្មជាតិរហ័យ មានប្រក្រតី​ធ្លាក់​ចុះទៅតាមសេចក្ដីប្រាថ្នាក្នុងអារម្មណ៍ណាមួយ រមែងជាគុណញ៉ាំង​ប្រយោជន៍​ឲ្យសម្រេច(ព្រោះថា)ចិត្តដែលហ្វឹកហ្វឺនបានហើយ រមែងនាំមកនូវសេចក្ដីសុខ។

៣៦.                សុទុទ្ទសំ សុនិបុណំ,           យត្ថកាមនិបាតិនំ;

ចិត្តំ រក្ខេថ មេធាវី,                ចិត្តំ គុត្តំ សុខាវហំ។

អ្នកមានប្រាជ្ញាគួររក្សាចិត្តដែលឃើញដោយកម្រក្រៃពេក ដែលល្អិតពេកណាស់ មានប្រក្រតីធ្លាប់ចុះទៅតាមសេចក្ដីប្រាជ្នា ក្នុងអារម្មណ៍ណាមួយ(ព្រោះថា)ចិត្តដែលគេរក្សាបានហើយ រមែងនាំមកនូវសេចក្ដីសុខ។

៣៧.                ទូរង្គមំ ឯកចរំ,                      អសរីរំ គុហាសយំ;

យេ ចិត្តំ សញ្ញមេស្សន្តិ,        មោក្ខន្តិ មារពន្ធនា។

អ្នកទាំងឡាយណា នឹងសង្រួមចិត្តដែលទៅឆ្ងាយ ជាចិត្តត្រាច់ទៅតែឯង មិនមាន​សរីរៈ មានគូហាគឺមហាភូតរូប ៤ ជាទីអាស្រ័យនៅ អ្នកទាំងនោះឯង រមែងរួចចាក ចំណងនៃមារ។

៣៨.                អនវដ្ឋិតចិត្តស្ស,                    សទ្ធម្មំ អវិជានតោ;

បរិប្លវបសាទស្ស,                  បញ្ញា ន បរិបូរតិ។

ប្រាជា្ញរមែងមិនបរិបូណ៌ដល់បុគ្គលដែលមានចិត្តមិនខ្ជាប់ខ្ជួន មិនដឹងច្បាស់នូវព្រះសទ្ធម្ម មានសេចក្ដីជ្រះថ្លាអណ្ដែតទៅហើយ។

៣៩.                អនវស្សុតចិត្តស្ស,                អនន្វាហតចេតសោ;

បុញ្ញបាបប្បហីនស្ស,           នត្ថិ ជាគរតោ ភយំ។

ភ័យរមែងមិនមានដល់បុគ្គលអ្នកមានចិត្តមិនទទឹកដោយរាគៈ មានចិត្តដែលទោសខ្ទាំងខ្ទប់មិនបាន មាន​បុណ្យនឹង​បាប​លះចោលហើយភ្ញាក់រឮកជានិច្ច។

៤០.                 កុម្ភូបមំ កាយមិមំ វិទិត្វា, នគរូបមំ ចិត្តមិទំ ឋបេត្វា;

យោធេថ មារំ បញ្ញាវុធេន, ជិតញ្ច រក្ខេ អនិវេសនោ        សិយា។

បុគ្គលគប្បីដឹងច្បាស់នូវកាយនេះថា ដូចជាឆ្នាំង គប្បីបិទនូវចិត្តនេះឲ្យដូចជាបិទទ្វារ​នគរ គប្បីច្បាំងនូវមារដោយអាវុធ គឺបញ្ញា គប្បីរក្សាទុកនូវធម៌ ដែលខ្លួនឈ្លះហើយ មិនគប្បីជាអ្នកដំអក់នៅ(ក្នុងធម៌)ឡើយ។

៤១.                 អចិរំ វតយំ កាយោ,            បថវិំ អធិសេស្សតិ;

ឆុទ្ធោ អបេតវិញ្ញាណោ,      និរត្ថំវ កលិង្គរំ។

ឱហ្ន៎ មិនយូរប៉ុន្មានទេតើ កាយនេះ មានវិញ្ញាណទៅប្រាស គេយកទៅចោលផុត​ហើយ មុខជានឹងដេកស្ដូកស្ដឹងលើផែនដី ដូចជាអង្កត់ឱស រកប្រយោជន៍គ្មាន។

៤២.                 ទិសោ ទិសំ យន្ដំ កយិរា, វេរី វា បន វេរិនំ;

មិច្ឆាបណិហិតំ ចិត្តំ,             បាបិយោ នំ តតោ ករេ។

ចោរក្រឡេកឃើញចោរផងគ្នា​ ឬក៏បុគ្គលមានពៀរក្រឡេកឃើញបុគ្គលមាន​ពៀរផង​គ្នា គប្បីធ្វើនូវសេចក្ដីវិនាសណាមួយដល់គ្នា ចិត្តដែលបុគ្គលតាំងទុកខុស​ហើយ រមែងធ្វើបុគ្គលនោះឲ្យអាក្រក់ក្រៃលែង ជាង​សេចក្ដីវិនាសនោះទៅទៀត។

៤៣.                ន តំ មាតា បិតា កយិរា,     អញ្ញេ វាបិ ច ញាតកា;

សម្មាបណិហិតំ ចិត្តំ,           សេយ្យសោ នំ តតោ ករេ។

មាតាបិតា មិនគប្បីធ្វើហេតុនោះបាន ឬជនទាំងឡាយដទៃជាញាតិមិនគប្បីធ្វើនូវ ហេតុនោះបាន ចំណែកខាងចិត្ត ដែលបុគ្គលតាំងទុកត្រូវហើយ រមែងធ្វើបុគ្គលនោះ ឲ្យប្រសើរជាងហេតុនោះបាន។

ចិត្តវគ្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា ។